مریم میرزاخانی، زاده ۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ (۱۲ مه ۱۹۷۷) در تهران و درگذشته ۲۳ تیر ۱۳۹۶ (۱۴ ژوئیه ۲۰۱۷) در استنفورد، کالیفرنیا، یک ریاضیدان برجسته ایرانی و نخستین زن برنده مدال فیلدز، معتبرترین جایزه ریاضی جهان بود. او استاد دانشگاه استنفورد و یکی از تأثیرگذارترین چهره‌های علمی در عرصه بین‌المللی به‌شمار می‌آید.
این فایل صوتی با استفاده از هوش مصنوعی تولید شده است تا تجربه‌ای بهتر و کاربرپسندتر برای شما فراهم شود.
تحصیلات و افتخارآفرینی‌های نخستین
مریم میرزاخانی دوران دبیرستان خود را در دبیرستان فرزانگان تهران گذراند. او نخستین دختر ایرانی بود که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافت و مدال طلای جهانی را کسب کرد. در سال‌های ۱۹۹۴ (هنگ‌کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا)، موفق شد دو مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی را به دست آورد؛ بار دوم با نمره کامل.
پس از ورود به دانشگاه صنعتی شریف، او با ارائه اثباتی ساده از قضیه شر توجه جامعه ریاضی را جلب کرد؛ این مقاله در نشریه معتبر American Mathematical Monthly چاپ شد. سپس برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در سال ۲۰۰۴، دکترای خود را تحت راهنمایی کورتیس تی. مک‌مولن (برنده مدال فیلدز) از دانشگاه هاروارد دریافت کرد. او به داشتن ذهنی پرسشگر و یادداشت‌برداری به زبان فارسی شهرت داشت.
مسیر دانشگاهی و تدریس
پس از دکترا، میرزاخانی به‌عنوان پژوهشگر در مؤسسه ریاضیات کلی (Clay Mathematics Institute) و سپس به‌عنوان استاد در دانشگاه پرینستون فعالیت کرد. در سال ۲۰۰۹، به دانشگاه استنفورد پیوست و در همان سال به مقام استاد تمام رسید.
حوزه‌های پژوهشی و نقش علمی
مریم میرزاخانی در حوزه‌های پیشرفتهای چون هندسه هذلولوی، دینامیک، سطوح ریمانی، فضاهای پیمانه‌ای و نظریه ارگودیک فعالیت می‌کرد. او با استفاده از روش‌های نوآورانه، رفتار ژئودزیک‌ها روی سطوح پیچیده را تحلیل می‌کرد و درک جدیدی از ساختارهای پیچیده هندسی ارائه داد. نتایج او نه‌تنها در ریاضیات محض، بلکه در فیزیک نظری و نظریه ریسمان نیز الهام‌بخش بوده‌اند.
جوایز، افتخارات و دستاوردهای جهانی
مریم میرزاخانی جوایز متعددی در سطح جهانی کسب کرد. از مهم‌ترین آن‌ها:
-
دو مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی (۱۹۹۴ و ۱۹۹۵)
-
جایزه بلومنتال انجمن ریاضی آمریکا (۲۰۰۹)
-
جایزه روث لیتل ساتر (۲۰۱۳)
-
جایزه تحقیقاتی کلی (۲۰۱۴)
-
مدال فیلدز (۲۰۱۴): او نخستین زن و اولین ایرانی بود که این جایزه را دریافت کرد.
-
عضویت در آکادمی ملی علوم آمریکا (۲۰۱۶)
-
عضویت در فرهنگستان هنر و علوم آمریکا (۲۰۱۷)
-
جایزه بریکترو در ریاضیات (پس از درگذشت، ۲۰۲۰)
او همچنین در لیست ۱۰ چهره علمی تأثیرگذار سال ۲۰۱۴ توسط مجله Nature قرار گرفت.
| نام جایزه | سال دریافت مریم میرزاخانی | برنده قبلی | سال دریافت برنده قبلی | شرح دلیل دریافت جایزه |
|---|---|---|---|---|
| مدال فیلدز | ۲۰۱۴ | ترنس تائو (Terence Tao) | ۲۰۰۶ | مریم میرزاخانی: اولین زن و اولین ایرانی که برای پیشرفتهای برجسته در هندسه هذلولوی، دینامیک و نظریه سطوح ریمانی انتخاب شد. ترنس تائو: برای دستاوردهای گسترده در آنالیز، نظریه اعداد و معادلات دیفرانسیل جزئی که تاثیر بسزایی در ریاضیات محض داشت. |
| جایزه Clay Research Award | ۲۰۱۴ | لوئیس تالیر (Luis Caffarelli) | ۲۰۱۲ | مریم میرزاخانی: به خاطر پژوهش‌های پیشگامانه در هندسه دیفرانسیلی و نظریه دینامیک فضاهای هندسی پیچیده. لوئیس تالیر: برای پیشرفتهای اساسی در معادلات دیفرانسیل غیرخطی و کاربردهای آن در هندسه و فیزیک. |
| جایزه Ruth Lyttle Satter Prize (AMS) | ۲۰۱۳ | جنیفر کنگ (Jennifer Konvalinka) | ۲۰۱۱ | مریم میرزاخانی: برای نتایج برجسته در نظریه گروه‌ها و ارتباطات آن با هندسه که تاثیر مهمی در ریاضیات محض داشت. جنیفر کنگ: برای تحقیقات نوآورانه در نظریه گروه‌ها و کاربردهای آن در هندسه و توپولوژی. |
| جایزه بلومنتال انجمن ریاضی آمریکا | ۲۰۰۹ | مری کامپل (Maryam Campbell) | ۲۰۰۹ | مریم میرزاخانی: برای دستاوردهای برجسته در پژوهش‌های هندسی در دوران جوانی و نقش اثرگذار در ریاضیات. مری کامپل: برای تحقیقات نوآورانه در حوزه‌های ترکیب هندسه و توپولوژی و کاربردهای آن در ریاضیات محض. |
میراث علمی، الهام‌بخشی و ترویج علم
میرزاخانی در کنار کارهای پژوهشی، همواره به نقش زنان در علم و ریاضیات توجه داشت. او در سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها به اهمیت فراهم‌کردن فرصت‌های برابر برای دختران علاقه‌مند به ریاضی اشاره می‌کرد. جمله معروف او که ریاضی را به «شعر» تشبیه می‌کرد، الهام‌بخش نسلی از دختران شد:
«ریاضیات مثل شعر است… مثل داستانی که می‌خواهی تمام شخصیت‌هایش را بشناسی.»
دخترش، آناهیتا، نیز کار مادرش را به‌زیبایی «نقاشی‌کردن» توصیف می‌کرد؛ چرا که مریم هنگام حل مسائل، طرح‌هایی می‌کشید و اطراف آن‌ها فرمول‌های ریاضی می‌نوشت.
شخصیت، زندگی خانوادگی و مرگ
در سال ۲۰۰۸، مریم با یان واندراک، دانشمند علوم کامپیوتر اهل جمهوری چک و استاد دانشگاه استنفورد ازدواج کرد. آن‌ها صاحب دختری به نام آناهیتا شدند.
میرزاخانی خود را یک “ریاضیدان کند” می‌دانست و معتقد بود زیبایی ریاضی تنها با صبر و تلاش کشف می‌شود. او در بستر بیماری نیز با آرامش، ذهنش را مشغول مسائل علمی نگه می‌داشت.
در تیرماه ۱۳۹۶، او در ۴۰ سالگی بر اثر سرطان پستان درگذشت. فقدان او جامعه جهانی ریاضی را در بهت و اندوه فرو برد.
واکنش‌ها و گرامی‌داشت‌ها
پس از درگذشت مریم، دانشمندان، دانشگاه‌ها، نشریات علمی و نهادهای بین‌المللی از دستاوردهای علمی و شخصیت متواضع او تمجید کردند. دانشگاه‌ها در آمریکا، اروپا و ایران مراسم بزرگداشت برگزار کردند. مک‌مولن درباره او گفت: “او در دنیای خود زیست و معادلات را مثل شعر می‌سرود.”
نام‌گذاری‌ها و یادبودها
میرزاخانی فراتر از یک ریاضیدان، به نماد جهانی برای شکستن کلیشه‌های جنسیتی در علم تبدیل شد. برای بزرگداشت او:
-
۱۲ مه (۲۲ اردیبهشت) به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام‌گذاری شد.
-
جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو برای زنان ریاضیدان جوان توسط بنیاد Breakthrough Prize تأسیس شد.
-
جوایزی از سوی انجمن‌های ریاضی در ایران و استرالیا به نام او شکل گرفت.
-
بورسیه‌هایی در دانشگاه آکسفورد برای دانشجویان زن دکتری ریاضیات راه‌اندازی شد.
-
کتابخانه دانشکده ریاضی شریف، ساختمان‌های آموزشی در تهران و اصفهان، خیابان‌هایی در آلمان و فرانسه به نام او مزین شدند.
-
سیارک ۳۲۱۳۵۷، دهانه‌ای در ماه و گونه‌ای زنبور ایرانی به نام او نام‌گذاری شدند.
-
ماهواره تصویربرداری ÑuSat در آرژانتین نیز به نام او ثبت شد.
نتیجه‌گیری
مریم میرزاخانی تنها یک نابغه ریاضی نبود؛ او الگویی جهانی برای زنان و دختران در دنیای علم شد. زندگی و کار او، گواهی است بر این که استعداد و پشتکار می‌توانند مرزهای جغرافیا، جنسیت و تبعیض را پشت سر بگذارند. همان‌طور که یکی از منابع گفته بود:
«او ثابت کرد که ریاضیات نه به جغرافیا مربوط است، نه به جنسیت.»
سؤالات متداول
-
مریم میرزاخانی کی بود؟
مریم میرزاخانی یک ریاضیدان برجسته ایرانی بود که نخستین زن برنده مدال فیلدز، معتبرترین جایزه ریاضی جهان، محسوب می‌شود. او در ۱۲ مه ۱۹۷۷ (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶) در تهران متولد شد و در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۷ (۲۳ تیر ۱۳۹۶) در اثر سرطان در کالیفرنیا درگذشت.
-
چگونه مریم میرزاخانی به شهرت رسید؟
او در دوران جوانی موفق به کسب مدال طلا در المپیاد جهانی ریاضی شد و با اثبات‌هایی چون قضیه شر در دانشگاه شریف و سپس با تحقیقاتی نوآورانه در دانشگاه هاروارد و دیگر مؤسسات شناخته شد. موفقیت او در دریافت مدال فیلدز در سال ۲۰۱۴، او را به یک نماد جهانی تبدیل کرد.
-
آیا مریم میرزاخانی کتاب یا مقاله‌ای نوشته است؟
بله، او مقالات متعددی در مجلات معتبر علمی منتشر کرده است و برخی از تحقیقاتی که در آن‌ها شرکت داشت به کتاب‌ها و منابع دیگر در زمینه ریاضیات و هندسه منجر شده است.
